शारीरिक शिक्षाको कक्षामा
पुष्ट गाला र भकुण्डे भुँडीवाला गुरुले
उपर्खुट्टी लगाएर भन्नुहुन्थ्यो—
आसन मेरुदण्ड सीधा पार्ने किसिमको हुनुपर्छ,
ठाडो होस् या क्षितिजीय
धर्सोको निकटस्त हुनुपर्छ ।
हामी गुरुलाई मान्दथ्यौं,
उहाँको अनुभवी रोब
दण्डदायी स्मृतिका थथर्काहरुबाट जान्दथ्यौं
कक्षामा मेरुदण्ड सीधा राख्न थाल्यौँ
चाहे प्रसंगले डर वा लज्जाभिषेक गरी
शिर निहुराउन नै बाध्य पारेकै किन नहोस्,
हामी सकेसम्म मेरुदण्ड सीधा पार्नुको मापदण्ड
शरीरका अंगअंगमा लागु गर्न थाल्यौं,
केश ठाडो पारेर कोर्न थाल्यौँ,
नाचका नागबेली चाल ब्रेक डान्सका धर्साले फोर्न थाल्यौं
निबन्धहरुमा ठाडो मेरुदण्डको उपमा
सगरमाथा सापट लिइलिइ कोर्न थाल्यौं,
थाकी लेटेको, क्षितिजीय मेरुदण्ड
तराइको समथलको न्यानोले बेर्न थाल्यौँ
हामीले सीधा मेरुदण्ड
सोझो आस्था र निसन्देही सरतलतासँग जोड्न थाल्यौँ,
ईतिहासतिर फर्किइकन
जे–जे मूर्खता–धूर्तता देख्यौँ
तिनलाई सीधा पार्ने साँचोमा ढाली
मीठो मूर्ततामा मोड्न थाल्यौँ,
हामी विद्यालयबाट धेरै टाढा आइसकेका थियौँ
हाम्रा गुरु कहाँ छन्, के गर्दैछन्, त्यसबाट अञ्जान भइसकेका थियौँ
हामी सीधालाई ठाडो र क्षितिजीय धर्साभन्दा बढी
ढल्काइ, कोल्टे, वक्र र चक्रमा,
तेस्रा, चौथा, वहुआयाममा
छानीछानी प्रयोग गर्न अभ्यस्त थियौँ,
योगाशन र आधुनिक व्यायम जानेका हामी
अंग र मगजबीचको सन्तुलन र शासन
बुझ्नु र बुझाउनुमा मस्त थियौँ
मेरुदण्ड मक्किँदै गए पनि
आसनका नवीनताहरुले मख्खिँदै थियौँ ।
हाम्रा गुरु मधुमेहले,
वा मेरुदण्डको क्यान्सरले,
वा वय नथेग्ने देहले,
हराउनुभएछ हामीलाई छोडी ।
गाउँमा बर्षौंपछि पुनर्मिलन भेटघाटमा
हामीले गुरुलाई एक मुट्ठी सम्झियौँ,
उहाँका अन्तिम दिनहरुबारे
आपसमा र वरिपरी सोध्यौँ,
उहाँको जीवनबारे गाउँमा
स्मृतिको द्यौसीभैलो खेल्यौँ,
र, अन्तमा शाहस गरी
उहाँको हार्दो शरीरका अन्तिम फेहरिस्त पढ्दा
यस्तो निक्र्यौल देख्यौँ —
मेरुदण्ड स–साना हाडका खण्डहरु सिक्रीसरि जोडिनुपर्नेमा
बीचबीचमा हावाका फोकाहरु हावाका प्रतिनिधि भइ उभिएका ।
पेटको गोलाकार बढ्दो व्याससँगै नाइटो र मध्य–मेरुदण्ड
प्रतिरोधी खेमामा उभिएका ।
. . . . . . . . . . उभिएका ।
. . . . . . . . .उभिएका ।
. . . . . उभिएका।
अहिले हामीलाई ‘उभिएका’ मात्र याद छ ।
२०७२ कार्तिक १९
पुष्ट गाला र भकुण्डे भुँडीवाला गुरुले
उपर्खुट्टी लगाएर भन्नुहुन्थ्यो—
आसन मेरुदण्ड सीधा पार्ने किसिमको हुनुपर्छ,
ठाडो होस् या क्षितिजीय
धर्सोको निकटस्त हुनुपर्छ ।
हामी गुरुलाई मान्दथ्यौं,
उहाँको अनुभवी रोब
दण्डदायी स्मृतिका थथर्काहरुबाट जान्दथ्यौं
कक्षामा मेरुदण्ड सीधा राख्न थाल्यौँ
चाहे प्रसंगले डर वा लज्जाभिषेक गरी
शिर निहुराउन नै बाध्य पारेकै किन नहोस्,
हामी सकेसम्म मेरुदण्ड सीधा पार्नुको मापदण्ड
शरीरका अंगअंगमा लागु गर्न थाल्यौं,
केश ठाडो पारेर कोर्न थाल्यौँ,
नाचका नागबेली चाल ब्रेक डान्सका धर्साले फोर्न थाल्यौं
निबन्धहरुमा ठाडो मेरुदण्डको उपमा
सगरमाथा सापट लिइलिइ कोर्न थाल्यौं,
थाकी लेटेको, क्षितिजीय मेरुदण्ड
तराइको समथलको न्यानोले बेर्न थाल्यौँ
हामीले सीधा मेरुदण्ड
सोझो आस्था र निसन्देही सरतलतासँग जोड्न थाल्यौँ,
ईतिहासतिर फर्किइकन
जे–जे मूर्खता–धूर्तता देख्यौँ
तिनलाई सीधा पार्ने साँचोमा ढाली
मीठो मूर्ततामा मोड्न थाल्यौँ,
हामी विद्यालयबाट धेरै टाढा आइसकेका थियौँ
हाम्रा गुरु कहाँ छन्, के गर्दैछन्, त्यसबाट अञ्जान भइसकेका थियौँ
हामी सीधालाई ठाडो र क्षितिजीय धर्साभन्दा बढी
ढल्काइ, कोल्टे, वक्र र चक्रमा,
तेस्रा, चौथा, वहुआयाममा
छानीछानी प्रयोग गर्न अभ्यस्त थियौँ,
योगाशन र आधुनिक व्यायम जानेका हामी
अंग र मगजबीचको सन्तुलन र शासन
बुझ्नु र बुझाउनुमा मस्त थियौँ
मेरुदण्ड मक्किँदै गए पनि
आसनका नवीनताहरुले मख्खिँदै थियौँ ।
हाम्रा गुरु मधुमेहले,
वा मेरुदण्डको क्यान्सरले,
वा वय नथेग्ने देहले,
हराउनुभएछ हामीलाई छोडी ।
गाउँमा बर्षौंपछि पुनर्मिलन भेटघाटमा
हामीले गुरुलाई एक मुट्ठी सम्झियौँ,
उहाँका अन्तिम दिनहरुबारे
आपसमा र वरिपरी सोध्यौँ,
उहाँको जीवनबारे गाउँमा
स्मृतिको द्यौसीभैलो खेल्यौँ,
र, अन्तमा शाहस गरी
उहाँको हार्दो शरीरका अन्तिम फेहरिस्त पढ्दा
यस्तो निक्र्यौल देख्यौँ —
मेरुदण्ड स–साना हाडका खण्डहरु सिक्रीसरि जोडिनुपर्नेमा
बीचबीचमा हावाका फोकाहरु हावाका प्रतिनिधि भइ उभिएका ।
पेटको गोलाकार बढ्दो व्याससँगै नाइटो र मध्य–मेरुदण्ड
प्रतिरोधी खेमामा उभिएका ।
. . . . . . . . . . उभिएका ।
. . . . . . . . .उभिएका ।
. . . . . उभिएका।
अहिले हामीलाई ‘उभिएका’ मात्र याद छ ।
२०७२ कार्तिक १९
